Kısırlık Nedenleri

Özellikle evlenme yaşının 30' lu yaşları geçmesi ve ekonomik problemler nedeniyle çocuk sahibi olma yaşı 40 lı yaşlara ulaşmaktadır. Aynı zamanda farkındalığın artması, kısırlık tanımının toplumda bilinmesi nedeniyle, korunmasız ilişkiye rağmen gebe kalamayan çiftler kısa süre içinde hekime başvurmaktadırlar.

Kadın , erkek veya hem kadın hem erkek kaynaklı olabilir. Bazı çiftlerde ise kısırlığın nedeni bulunamayabilir. Her 8-10 çiftten biri kısırlık sorunu yaşamaktadır. Türkiye’de ortalama 2-3 milyon çift infertilite sorunu yaşamaktadır.

Kadında Kısırlık

Korunmasız, düzenli ilişkiye rağmen gebe kalamama durumudur. 35 yaşın altındaki hastada ortalama 1 yıl, 35 yaşın üzerindeki kadınlarda ise 6 aylık bekleme süresi ardından gebe kalamama durumunda tetkikler yapılmalı, tedaviye başlanmalıdır. Kadında kısırlık nedeni kimi zaman yaşın verdiği yumurtalık havuzunun azalması iken, hormonal sorunlar, kronik hastalıklar, yaşam tarzı ve obezitede neden olabilir.

Kadına ait sorunlarından en önemlisi yumurta üretimi ve yumurta atılımıyla ilgili problemlerdir. Erken yaşta yumurta havuzunun azalması ve erken menopozda; yumurta üretimi az veya yoktur.

Polikistik over sendromunda ise her ay düzenli yumurtlama olmayabilir, üretilen yumurta kaliteli olmayabilir.

Kadın Yumurta Hücresi

Kadın yaşamında yumurtalama menopoza kadar devam eder. Her ay bir adet yumurta hücresi meydana gelir. İnfertilite tedavisinde ise, birden fazla sayıda yumurta hücresinin gelişmesi sağlanır. Bu işlem için hormon içeren ilaçlar kullanılır. Amaç sağlıklı ve iyi kalitede yumurta üretip, oluşturulan en kaliteli embriyoların anne rahmine yerleştirilmesidir.

Sperm Hücresi

Sperm hücresi ortalama 75 günde yapılır. 75 günün sonunda olgunlaşan spermler, dış ortama verilir. Milyonlarca sperm hücresi, tek bir yumurta hücresi için yarışır. Sperm hücreleri arasından en hızlı, en kaliteli ve en matürü yumurta hücresini döller. Yumurta hücresi dışındaki zarı delerek döllenmeyi gerçekleştirir.

Döllenme

Yumurtanın içine sperm girdikten, 16-20 saat sonra döllenme gerçekleşir. Döllenmenin belirtisi ise çift pronükleusun izlenmesidir. Pronukleuslardan biri ana, biri babadan gelen kromozomları içerir. İlerleyen saatlerde anne ve babaya ait kromozomlar birleşir, yavru kromozomu oluşturur.

DÖLLENMEYİ ENGELLEYEN KADIN FAKTÖRLERİNİ İNCELEYELİM (KADINDA İNFERTİLİTENEDENLERİ)

1-KADIN YAŞI: Ekonomik sorunlar, kariyer planları, eğitim, ikinci evlilikler ve sosya kültürel değişiklikler nedeniyle; bebek sahibi olma yaşı 35-45’li yaşlara kadar ilerlemektedir. 35 yaş ile beraber yumurtanın hem kalitesi hem miktarı azalmaya başlar. Bu azalış 40 yaş itibari ile hızlanır. Azalan sayı ve kalite gebe kalmayı zorlaştırır. İlerleyen yaş aynı zamanda kromozom anomalili bebek riskini arttırmaktadır. Ancak tüp bebek tedavilerine eklenen, genetik tanı yöntemleri (preimplantasyon genetik tanı-PGT) ile sağlıklı gebelik elde etmek mümkündür.

2-OVER REZERVİ (YUMURTA HAVUZU): Kadında çoğunlukla yaşın ilerlemesine bağlı olarak yumurta sayısı azalmaktadır. Yumurta rezervindeki azalma bazı kadınlarda çok genç yaşlarda da olabilmektedir. Adetli iken kadın değerlendirilir. Adetin 2. veya 3. günü yapılan ultrasonografide, bir yumurtada 5-7 folikülün izlenmesi yumurta rezervinin yeterli olduğunu gözterir.

Yumurta rezervinin azalması; bir yumurtada 5 in altında folukul olmasıdır. AMH çoğunlukla 1,2 nin altındadır. Çikolata kisti olan kadınlarda yalancı olarak yüksek olabilir.

Polikistik over sendromunda; bir yumurtada 12 veya daha fazla folükülin izlenmesidir.

Kadında yumurta rezervi değerlendirilirken, hem yumurta sayısı hem de AMH hormonundan yararlanılır.

3-YUMURTLAMA SORUNLARI (OVULASYON İLE İLGİLİ SORUNLAR): Kadında en sık karşılaştığımız problemdir. Yumurtlamanın olmaması, az olması ve düzensiz olmasıdır. Yumurtlamanın olmaması, az olması ve düzensiz olmasına yol açan birçok pataloji mevcuttur. Polikistik over sendromu, düşük yumurta rezervi ve hormonal düzensizlikler yumurtlama sorununa yol açabilir. Yumurtlama sorununa yol açan problemleri inceleyelim;

Hipotalamus Kaynaklı Sorunlar:

Beyinde yer alan hipofiz bezinde 2 farklı hormon üretilir. Bu hormonlar FSH ve LH dır. Görevleri yumurtalıklarda yer olan yumurtaları büyütmektir. Yumurtalık bir organdır ve kadın bedeninde 2 adet yumurtalık bulunur. Bu yumurtalıklar içinde de her ay gebelik için hazırlanan 1-2 adet yumurta büyütülür. Yumurtalığı buzdolabınızda yumurtalarınızı yerleştirdiğiniz saklama kabı olarak hayal edebilirsiniz. Bu kapdaki yumurtalardan biri, her ay gebelik için hazırlanır.

Yumurtalıklarınızda yer alan yumurtaların büyümesinde etkili olan ise FSH ve LH hormonlarıdır. Bu nedenle hormonal düzensizliklerde yumurta büyümesi, gelişmesi ve çatlaması aşamasında sorun olur.

Yumurtalıklar beyinden salgılanan hormonların kontrolündedir. Bu nedenle beyinde yer alan ve salgı yapan bezlerin hastalıklarında da, yeterli ve düzenli uyarılmayan yumurtalıklar nedeniyle kısırlık ile karşılaşılabilir.

Erken Yaşta Yumurta Havuzunun Azalması (Yumurta Yetmezliği):

40 yaş öncesinde, yumurtalıkların yeterli yumurta üretememesi durumudur. Nedeni çoğunlukla genetik olup, ailede de aynı öyküyü yaşayan başka kadınlarda olabilir. Bazı kadınlarda ise mevcut durumu açıklayacak bir neden bulunamayabilir.

Prolaktin Salgısının Fazla Olması:

Prolaktin hormonu beyinde yer alan hipofiz bezinden salgılanılır. Prolaktin hormonunun normalden fazla salgılanması yumurtlama sistemini bozar, östrojen salgısının azalmasına yol açar.

4-TÜPLERİN TIKALI OLMASI: Çoğunlukla geçirilmiş enfeksiyonlar, çikolata kisti, karın içi operasyonlar (yumurtalık kisti, barsak ile ilgili ameliyatlar, apendist vb.) tüplerin tıkanmasına yol açabilir.

Enfeksiyonlar: Bel soğukluğu, klamidya ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar kadının fallop tüplerine zarar verebilir.

Çikolata kisti ve çikolata hastalığı (endometriozis): Endometrium rahim iç kısmının dokusudur. Rahim iç kısmına ait olan bu dokunun rahim dışında yerleşmesi endometriozis olarak adlandırılır. Kronik bir hastalık olup; ilişkide ağrı, adet sancısı ve kısırlığa yol açabilir. Özellikle fallop tüplerinde tıkanıklığa ve harabiyete yol açar. Sperm ve yumurtanın birleşmesini engeller. Endometriozis aynı zamanda oluşmuş embriyonunda rahim içine yerleşmesini engelleyebilir. Yani bebeğin tutunmasıda endometriozis hastalarında daha zor olup, tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarına yol açabilir.

Tıkalı tüpler yumurta ve spermin birleşmesini engellemektedir. Tüplerin değerlendirilmesi için bazı görüntüleme yöntemlerinden yararlanılır. Ancak hem tanı hem de tedavi imkanı veren laparoskopi altın standarttır.

5-RAHİM YAPISINDA ANOMALİLER:

• Yapısal bir sorundur. Çoğunlukla doğuştandır. Çift rahim, çift başlı rahim, rahimde perde örnek olarak verilebilir.
• Geçirilen enfeksiyonlar ve kürtajlara bağlı rahim içi yapışıklıklar,
• Rahim ağzında yer alan polipler, rahim ağzı darlığı, rahim ağzına yapılan cerrahi işlemler nedeniyle oluşan yapışıklıklar
• Rahimde yer alan miyom olarak tanımladığımız iyi huylu tümörler,

İnfertilite polikliniğinde sık olarak karşılaştığımız bu patalojilerde, rahim içinin histereskopi ile değerlendirilmesi ve gerekli tedavilerin açılması gerekir.

Açıklanamayan Kısırlık Nedir?

Kısırlık nedeniyle değerlendirilen çiftte, tıbbi açıdan bir sorun bulunamadığı durumdur. Açıklanamayan kısırlık sorunu olan çiftlerde de yardımcı üreme yöntemlerinden yararlanılmalıdır.

Hangi Durumda Tüp Bebek

1 yıl korunmasız ilişkiye rağmen çocuk sahibi olamayan çiftlerde, kısırlık yönünden ileri tetkik ve araştırmalar yapılmalıdır.

1. DÜŞÜK YUMURTA REZERVİ (DOR): Yumurta rezervi azalmış kadınlardır. Kadının yumurta sayısının yaşına göre daha az sayıda olduğu durumlardır. Kadının geçmişte geçirdiği yumurtalık cerrahisi, radyoterapi, kemoterapi, sigara kullanımı veya genetik etkenler olabileceği gibi bazı kadınlarda nedeni tespit edilmez.

2. ENDOMETRİOZİS ve ÇİKOLATA KİSTİ: Halk arasında çikolata hastalığı olarak bilinen durum, kadının karın içi, karın zarı ve karın içi organlarda endometriotik odakların olmasıdır. Yumurtalıklarda 3 cm den büyük endometriomaların olmasıda gebeliğe engel olabilir.

3. TÜPLERİN (FALLOP) TIKALI OLMASI: Kısırlık amacıyla yapılan tetkiklerde özellikle tüpler, rahim filmi ile değerlendirilir. Fallop tüpleri rahim ile yumurtalık arasındaki bağlantıyı sağlar. Her iki tüpün tıkalı olması infertilitenin önemli bir nedenidir.

4. POLİKİSTİK OVER SENDROMU (HASTALIĞI): Kadında yumurtlama döngüsünü etkileyen önemli bir sorundur. Var olan yumurtaların büyümesi ve yumurtlamanın gerçekleşmesinde sorun vardır.

5. SPERM SAYISININ YETERSİZLİĞİ: Varikosel, inmemiş testis, travma öyküsü, genetik sorunlar, sigara, testis tümörü , sigara ve tütün, kemoterapi ve radyoterapi öyküsü nedeniyle testisler zarar görebilir. Sperm üretimi yetersiz olabilir.

6. AÇIKLANMAYAN KISIRLIK: Çift değerlendirilmiş ve bir sorun bulunamamıştır.

Kadında Kısırlık Tanısında Kullanılan Testler

1. Yumurtlama testi (ovulasyon testi): Test kiti eczanelerde satılabilmektedir. Yumurtlama sırasında vücutta LH hormonu salgılanır. Yumurtlama ardından ise salgılanan progesteron kanda ölçülebilmektedir.

2. Yumurta kalitesini ölçen testler: FSH, E2, LH, AMH başlangıç aşamasında yumurta kalitesini gösteren testler olarak mutlaka değerlendirilmelidir. Aynı zamanda yumurta gelişimi ve yumurtlamayı etkileyen troid ve prolaktin bezi hormonlarıda incelenmelidir.

3. Görüntüleme yöntemleri: Ultrasonografi rahim ve yumurtalıkların değerlendirilmesinde önemlidir. Ayrıca rahim içini değerlendirmede poliklinik şartlarında yapılan salin infüzyon sonografisi (SİS) de önemli tetkiklerden biridir.

SİS (salin infüzyon sonografisi) : Jinekolojik muayene masasında hazırlanan hastaya, bir kanül yardımıyla rahim içine serum fizyolojik verilir. Bu şekilde rahim içi yer kaplayan oluşumlar tespit edilir.

Laparoskopi

Göbek altından açılan yaklaşık 1 cm lik kesi yardımıyla; rahim, yumurtalık ve tüplerde mevcut patalojilerin görüntülenmesidir.

Genetik Testler

Gebelik isteği nedeniyle başvuran, özellikle yumurta ve sperm kalitesi azalmış bireylerde gen analizi yapılmalıdır.